рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╕िंрдЪाрдИ: рдЬрд▓ рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХी рдмрдЪрдд рдФрд░
рдЦेрддी рдоें рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ ЁЯТзЁЯМ╛
рднाрд░рдд рдоें рдХृрд╖ि рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рдЪुрдиौрддिрдпों рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ै рдЬрд▓ рд╕ंрдХрдЯ рдФрд░ рд╕िंрдЪाрдИ рдХी рдк्рд░рднाрд╡рд╢ीрд▓рддा। рдЦेрддी-рдмाрдб़ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХिрд╕ाрди рднाрдИ рдЬाрдиेंрдЧे рдХि рдХैрд╕े рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╕िंрдЪाрдИ рддрдХрдиीрдХें рдЖрдЬ рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдЬрд▓ рдХी рдмрдЪрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдмेрд╣рддрд░ рдлрд╕рд▓ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХрд░рдиे рдоें рдорджрдж рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ैं। рдЖрдЬ рд╣рдо рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╕िंрдЪाрдИ рдХे рдорд╣рдд्рд╡, рдЗрд╕рдХी рд╡िрднिрди्рди рддрдХрдиीрдХों, рд▓ाрднों рдФрд░ рднाрд░рдд рдоें рдЗрд╕рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рдкрд░ рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдЪрд░्рдЪा рдХрд░ेंрдЧे।
рдЦेрддी рдХा рднрд╡िрд╖्рдп
1. рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╕िंрдЪाрдИ рдХ्рдпा рд╣ै? ЁЯЫ░️
рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╕िंрдЪाрдИ рдХा рдорддрд▓рдм рд╣ै рдЖрдзुрдиिрдХ рддрдХрдиीрдХों рдФрд░ рдЙрдкрдХрд░рдгों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдХे рд╕рдЯीрдХ, рдХुрд╢рд▓ рдФрд░ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рддрд░ीрдХे рд╕े рдЦेрддों рдоें рдкाрдиी рджेрдиा। рдЗрд╕рдоें рд╕ेंрд╕рд░, рдСрдЯोрдоेрд╢рди, рдбेрдЯा рдПрдиाрд▓िрдЯिрдХ्рд╕ рдФрд░ рдд्рд╡рд░िрдд рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдк्рд░рдгाрд▓ी рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं рдЬिрдирд╕े рдкाрдиी рдХी рдЪрдкрдд рдХрдо рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдлрд╕рд▓ рдХी рдЬрд░ूрд░рддों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЬрд▓ рдЖрдкूрд░्рддि рд╣ोрддी рд╣ै।
2. рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╕िंрдЪाрдИ рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рддрдХрдиीрдХें ЁЯФз

- рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ (Drip Irrigation): рдкाрдиी рдХो рд╕ीрдзे рдкौрдзों рдХी рдЬрдб़ों рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪाрдиे рдХी рд╡िрдзि, рдЬिрд╕рд╕े рдЬрд▓ рдХी рдмрдЪрдд рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдлрд╕рд▓ рд╕्рд╡рд╕्рде рд░рд╣рддी рд╣ै।
- рд╕्рдк्рд░िंрдХрд▓рд░ рд╕िрд╕्рдЯрдо (Sprinkler System): рдЦेрдд рдоें рдкाрдиी рдХी рдмूँрджों рдХो рд╕्рдк्рд░े рдХрд░ рдХे рдЬрд▓ рдХी рдЦрдкрдд рдХрдо рдХрд░рдиे рдХी рд╡िрдзि।
- рд╕ेंрд╕рд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╕िंрдЪाрдИ: рдоिрдЯ्рдЯी рдФрд░ рдоौрд╕рдо рдХे рд╕ेंрд╕рд░ рдЦेрдд рдХी рдирдоी рдФрд░ рдоौрд╕рдо рдХी рд╕्рдеिрддि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕िंрдЪाрдИ рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं।
- рдб्рд░ोрди рдиिрдЧрд░ाрдиी: рдб्рд░ोрди рд╕े рдЦेрдд рдХी рдиिрдЧрд░ाрдиी рдХрд░ рдкाрдиी рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рдХा рд╕рдЯीрдХ рдЖंрдХрд▓рди।
- рдоोрдмाрдЗрд▓ рдПрдк्рд▓िрдХेрд╢рди рдФрд░ IoT: рд╕्рдоाрд░्рдЯрдлोрди рдРрдк्рд╕ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕िंрдЪाрдИ рдпोрдЬрдиा рдФрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг।
3. рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╕िंрдЪाрдИ рдХे рд▓ाрдн ЁЯМЯ
- рдЬрд▓ рдХी рдмрдЪрдд: рдкाрд░ंрдкрд░िрдХ рд╕िंрдЪाрдИ рдХी рддुрд▓рдиा рдоें 30-50% рддрдХ рдЬрд▓ рдХी рдмрдЪрдд।
- рдЙрдд्рдкाрджрди рдоें рд╡ृрдж्рдзि: рд╕рд╣ी рд╕рдордп рдФрд░ рдоाрдд्рд░ा рдоें рдкाрдиी рджेрдиे рд╕े рдлрд╕рд▓ рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдФрд░ рдЙрдд्рдкाрджрди рдоें рд╕ुрдзाрд░।
- рдХрдо рд╢्рд░рдо рд▓ाрдЧрдд: рд╕्рд╡рдЪाрд▓िрдд рдк्рд░рдгाрд▓िрдпों рд╕े рдоाрдирд╡ рд╢्рд░рдо рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдШрдЯрддी рд╣ै।
- рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг: рдЬрд▓ рд╕्рд░ोрддों рдФрд░ рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдкрд░ рдирдХाрд░ाрдд्рдордХ рдк्рд░рднाрд╡ рдирд╣ीं рдкрдб़рддा।
- рдмिрдЬрд▓ी рдФрд░ рдКрд░्рдЬा рдХी рдмрдЪрдд: рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╕िрд╕्рдЯрдо рдКрд░्рдЬा рдХी рдХрдо рдЦрдкрдд рдХрд░рддे рд╣ैं।
4. рднाрд░рдд рдоें рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╕िंрдЪाрдИ рдХी рд╕्рдеिрддि ЁЯТзЁЯМ╛ЁЯЫ░️
рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдЬрд▓ рд╢рдХ्рддि рдпोрдЬрдиा рдФрд░ рдоाрдЗрдХ्рд░ो рдЗрд░िрдЧेрд╢рди рдпोрдЬрдиा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╕िंрдЪाрдИ рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджिрдпा рд╣ै।
рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ंрд╕्рдеाрди рдЬैрд╕े рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХृрд╖ि рд╡िрднाрдЧ, ICAR рдФрд░ Krishi Vigyan Kendra (KVK) рдХिрд╕ाрдиों рдХो рддрдХрдиीрдХी рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг, рд╕рдм्рд╕िрдбी рдФрд░ рд╡िрдд्рддीрдп рд╕рд╣ाрдпрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддे рд╣ैं।
5. рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рд╕ुрдЭाрд╡ ЁЯЫб️
- рдоिрдЯ्рдЯी рдФрд░ рдлрд╕рд▓ рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕рд╣ी рд╕िंрдЪाрдИ рддрдХрдиीрдХ рдЪुрдиें।
- рд╕्рдеाрдиीрдп рдХृрд╖ि рд╡िрднाрдЧ рдпा рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮों рд╕े рд╕рд▓ाрд╣ рд▓ें।
- рдб्рд░ोрди рдФрд░ рд╕ेंрд╕рд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдиिрдЧрд░ाрдиी рдЕрдкрдиाрдиे рдХा рд╡िрдХрд▓्рдк рджेрдЦें।
- рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕рдм्рд╕िрдбी рдпोрдЬрдиाрдУं рдХा рд▓ाрдн рдЙрдаाрдПं।
- рд╕िंрдЪाрдИ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХी рдиिрдпрдоिрдд рджेрдЦрднाрд▓ рдХрд░ें।
6. рдЪुрдиौрддिрдпां рдФрд░ рд╕рдоाрдзाрди ⚠️
- рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд▓ाрдЧрдд: рдЙрдкрдХрд░рдг рдорд╣ंрдЧे рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рд╕рдм्рд╕िрдбी рдФрд░ рд▓ोрди рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ैं।
- рддрдХрдиीрдХी рдЬ्рдЮाрди рдХी рдХрдоी: рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।
- рд░рдЦрд░рдЦाрд╡: рдиिрдпрдоिрдд рдЬांрдЪ рдФрд░ рдорд░рдо्рдордд рд╕े рд╕िрд╕्рдЯрдо рдк्рд░рднाрд╡ी рд░рд╣рддा рд╣ै।
7. рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ ЁЯМ▒
рдЦेрддी-рдмाрдб़ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдкрд░ рд╣рдо рдХिрд╕ाрди рднाрдИрдпों рдХो рд╕िंрдЪाрдИ рддрдХрдиीрдХ рдФрд░ рдЬрд▓ рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдФрд░ рдлрд╕рд▓ рдЙрдд्рдкाрджрди рдмрдв़ाрдиे рдХा рдПрдХ рдк्рд░рднाрд╡ी рдЙрдкाрдп рдмрддाрддे рд╣ैं । рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдЗрд╕े рдЕрдкрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рддрдХрдиीрдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиी рдЪाрд╣िрдП рдФрд░ рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиाрдУं рдХा рдкूрд░ा рд▓ाрдн рдЙрдаाрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЗрд╕рд╕े рди рдХेрд╡рд▓ рдЙрдирдХी рдЖрдп рдмрдв़ेрдЧी рдмрд▓्рдХि рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рднी рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рд╣ेрдЧा।
рдЕрдзिрдХ рдЬाрдирдХाрд░ी рдФрд░ рд╕рд╣ाрдпрддा рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиे рдирдЬрджीрдХी Krishi Vigyan Kendra рдпा рдХृрд╖ि рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рд╕े рд╕ंрдкрд░्рдХ рдХрд░ें। рдзрди्рдпрд╡ाрдж !ЁЯЩП