ЁЯМ╛ рдзाрди рдХी рдкрд░ाрд▓ी рд╕рдоाрдзाрди

рдЪрд┐рддреНрд░
  рдзाрди рдХी рдкрд░ाрд▓ी рдк्рд░рдмंрдзрди: рд╕рдоाрдзाрди, рд╕рд░рдХाрд░ी рдорджрдж рд╡ рдХिрд╕ाрди рдЧाрдЗрдб | рдЦेрддी-рдмाрдб़ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдзाрди рдХी рдкрд░ाрд▓ी рд╕рдоाрдзाрди –  рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиा, рдХिрд╕ाрдиों рдХा рдЕрдиुрднрд╡,  рд╕рдм्рд╕िрдбी рдФрд░ 2025 рдХी рдкूрд░ी рдЧाрдЗрдб |  рдЦेрддी-рдмाрдб़ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдкрд░ाрд▓ी рдЬрд▓ाрдиे рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рдФрд░ рдЪुрдиौрддिрдпां рдз्рдпाрди рджें – рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕्рдХीрдо: рдкрд░ाрд▓ी рдк्рд░рдмंрдзрди рдХे рд▓िрдП рдорджрдж рдкрд░ाрд▓ी рдк्рд░рдмंрдзрди рдХी рдЬрд░ूрд░ी рдорд╢ीрдиें рдФрд░ рдЙрдирдХी рд╕рдм्рд╕िрдбी рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиा рдоें рдЖрд╡ेрджрди рдХैрд╕े рдХрд░ें? рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рд╕рд░्рд╡िрд╕ेрдЬ рдФрд░ рддрдХрдиीрдХ рдХा рд░ोрд▓ рдХृрд╖рдХ рдХрд╣ाрдиी: рдоेрд░े рдЧांрд╡ рдоें рдкрд░ाрд▓ी рд╕рдоाрдзाрди рдФрд░ рдХрдоाрдИ рдХैрд╕े рдмрдв़ी FAQ: рдХिрд╕ाрдиों рдХे рдЖрдо рд╕рд╡ाрд▓ рдФрд░ рдЬрд╡ाрдм рдкोрд╕्рдЯ рдЯैрдЧ्рд╕ – SEO рдХे рд▓िрдП рдмेрд╣рддрд░ рдХीрд╡рд░्рдб рдкрд░ाрд▓ी рдЬрд▓ाрдиे рдХी рд╕рдорд╕्рдпा – рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпों рдмрдб़ी рдЪुрдиौрддी? рд╣рд░ рд╕ाрд▓ рдзाрди рдХी рдХрдЯाрдИ рдХे рдмाрдж рдЦेрдд рдоें рдмрдЪी рдкрд░ाрд▓ी (stubble) рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рд╕िрд░рджрд░्рдж рдмрди рдЬाрддी рд╣ै। рдЬрд▓ाрдиे рдкрд░ рдиा рд╕िрд░्рдл рд╡ाрдпु рдк्рд░рджूрд╖рдг, рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдФрд░ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХो рдиुрдХрд╕ाрди рд╣ोрддा рд╣ै рдмрд▓्рдХि рдЕрдм рд╕рдЦ्рдд рдЬुрд░्рдоाрдиा, рд╕рдм्рд╕िрдбी рдХрдЯ, рдФрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдХाрд░्рд░рд╡ाрд╣ी рдХा рднी рдбрд░ рд╣ै। рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕्рд░ोрдд (PIB): рдлрд╕рд▓ рдЕрд╡рд╢ेрд╖ рдк्рд░рдмंрдзрди рдпोрдЬрдиा рдЬाрдирдХाрд░ी рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдкрд░ाрд▓ी рд╕рдоाрдзाрди рдпोрдЬрдиाрдПं 2025 – рдХिрд╕ाрди рдХैрд╕े рдЙрдаाрдПं рдЕрдзिрдХ рд▓ाрдн? рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ ...

ЁЯТз рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ 2025 : рдХрдо рдкाрдиी, рдЬ्рдпाрджा рдоुрдиाрдлा

рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ 2025–26:

рдХрдо рдкाрдиी, рдЕрдзिрдХ рд╣рд░िрдпाрд▓ी



рдкрд░िрдЪрдп — рдмрджрд▓рддी рдЦेрддी рдоें "рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ" рдХी рддाрдХрдд

рдЖрдЬ рдХा рдЦेрддीрдмाрдб़ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдЧाрдЗрдб—

рдЖрдЬ рдЦेрддी рд╕िрд░्рдл рдоिрдЯ्рдЯी, рдмीрдЬ рдФрд░ рдоेрд╣рдирдд рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं рд░рд╣ी—рдЕрдм рд╕्рдоाрд░्рдЯ рдЯेрдХ्рдиोрд▓ॉрдЬी, рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рд╕ंрд╕ाрдзрди рдмрдЪрдд рд╡ाрд▓ी рддрдХрдиीрдХ рдХा рджौрд░ рд╣ै। рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ (Drip Irrigation) рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рд╣рдеिрдпाрд░ рд╣ै—рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдЦेрддी рдЕрдиुрднрд╡ рдХी рдбिрдЯेрд▓ рдЧाрдЗрдб।


рдпрд╣ рднी рдкрдв़ें –  рд╢ीрддрдХाрд▓ीрди рд╕рдм्рдЬिрдпां (рдХрдо рд▓ाрдЧрдд, рдЕрдзिрдХ рдоुрдиाрдлा)

рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ рдХ्рдпा рд╣ै рдФрд░ рдХैрд╕े рдХाрдо рдХрд░рддी рд╣ै?

рдпрд╣ рд╡िрдзि рдкाрдЗрдк, рдЯ्рдпूрдм, рдПрдоिрдЯрд░ рдФрд░ рд╡ाрд▓्рд╡ рд╕े рд╣рд░ рдкौрдзे рдХी рдЬреЬ рдоें рдмूंрдж-рдмूंрдж рдкाрдиी рдкрд╣ुंрдЪाрддी рд╣ै। рд╣рд░ рдкौрдзा рдЕрдкрдиे рд╣िрд╕ाрдм рд╕े рдкौрд╖्рдЯिрдХ рдкाрдиी рд▓ेрддा рд╣ै—рди рдкाрдиी рдмрд░्рдмाрдж, рди рдШाрд╕-рдлूрд╕ рдмрдв़े। BAIF-India рдб्рд░िрдк рдЯेрдХ рд╕्рдЯोрд░ी

рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ рдХे рдоुрдЦ्рдп рдлाрдпрджे — рдХिрд╕ाрди рдХी рдирдЬрд░ рд╕े

  • рдкाрдиी рдХी рдмрдЪрдд: рдкाрд░ंрдкрд░िрдХ рддрд░ीрдХों рдоें рдЬрд╣ां рдХрднी 100% рдкाрдиी рдмрд░्рдмाрдж рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै, рд╡рд╣ीं рдб्рд░िрдк рд╕े 40-60% рддрдХ рдкाрдиी рдмрдЪрддा рд╣ै (рдХिрд╕ाрди рд╕рднा рд░िрдкोрд░्рдЯ)।
  • рдкैрджाрд╡ाрд░ рдоें 20-30% рддрдХ рдмрдв़ोрддрд░ी: рдкौрдзों рдХो рд▓рдЧाрддाрд░ рдЬрд░ूрд░рдд рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдирдоी рдФрд░ рдкोрд╖рдг—рдмेрд╣рддрд░ рдЧ्рд░ोрде।
  • рд╡ीрдб рд╡ рдмीрдоाрд░ी рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг: рдкाрдиी рд╕िрд░्рдл рдЬреЬ рдоें, рдмाрдХी рдоिрдЯ्рдЯी рд╕ूрдЦी—рдЦрд░рдкрддрд╡ाрд░ рдХрдо।
  • рд╕ीрдзी рдЦाрдж/рджрд╡ा: рдлрд░्рдЯिрдЧेрд╢рди рд╕े рдкौрдзे рдХो рд╕рд╣ी рдоाрдд्рд░ा рдоें рдкो╤И╨╕╨╜ рдоिрд▓рддा рд╣ै।
  • рд╢्рд░рдо, рдмिрдЬрд▓ी, рд╕рдордп рдХी рдмрдЪрдд: рдСрдЯोрдоेрд╢рди рд╕े рд╕िंрдЪाрдИ, рдЦрд░्рдЪ рдХрдо।

рдХिрд╕ाрди рдХी рд░िрдпрд▓ рдХрд╣ाрдиी — рдмрджрд▓рддी рдХिрд╕्рдордд (рд╕ोрд░्рд╕ рд╕рд╣िрдд)

2025 рдоें рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рд╡िрджрд░्рдн рдХी ‘рдк्рд░рддिрднा’ рдиे рдпрд╣ाँ documented Case Study рдоें 3 рдПрдХрдб़ рдоें рдб्рд░िрдк рд▓рдЧाрдпा, рдмाрд░िрд╢ рдХे рд╕рд╣ाрд░े рд╕ीрдоिрдд рдЖрдорджрдиी рдеी—рдЕрдм рдиींрдмू, рдЧрди्рдиा, рдоूंрдЧрдлрд▓ी рдХा рдбрдмрд▓ рдЙрдд्рдкाрджрди! рдкрд░िрд╡ाрд░ рд╣рд░ рд╕ाрд▓ 1.5 рд▓ाрдЦ рд░ुрдкрдпे extra рдХрдоा рд░рд╣ा рд╣ै। рдкाрдиी рдХी рдЯंрдХी рдоें рд░ोрдЬ рдХंрдЯ्рд░ोрд▓ рд╕े рд╕िंрдЪाрдИ, рдЦेрдд рднी рд╕्рд╡рд╕्рде।

рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдорджрдж

рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ рдЕрдм PMKSY (рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдХृрд╖ि рд╕िंрдЪाрдИ рдпोрдЬрдиा – рдкेрд░ рдб्рд░ॉрдк рдоोрд░ рдХ्рд░ॉрдк) рдХे рддрд╣рдд рд╕рдм्рд╕िрдбी рдкрд░ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ै:
- рдЫोрдЯे/рд╕ीрдоाрди्рдд рдХिрд╕ाрди – 55%
- рдЕрди्рдп рдХिрд╕ाрди – 45% рддрдХ рдпूрдиिрдЯ рд▓ाрдЧрдд рдкрд░ рд░ाрд╣рдд
- рдФрд╕рдд рд▓ाрдЧрдд/рдПрдХрдб़ – ₹40,000–₹60,000, рдордЧрд░ 50% рддрдХ рд╕рдм्рд╕िрдбी।
- рдЖрд╡ेрджрди рдФрд░ рдЧाрдЗрдбрд▓ाрдЗंрд╕ рджेрдЦें

рдб्рд░िрдк рд╕िрд╕्рдЯрдо рдЗंрд╕्рдЯाрд▓ेрд╢рди: Farmer-First рдЧाрдЗрдб



  1. рдЦेрдд рдХा рдирдХ्рд╢ा рдмрдиाрдЗрдпे, crop-wise layout рдк्рд▓ाрди рдХрд░ें।
  2. рдлिрд▓्рдЯрд░ рд╡ाрд▓ा рд╢ुрдж्рдз рдкाрдиी рд╕्рд░ोрдд рдЪुрдиें।
  3. рдкाрдЗрдкрд▓ाрдЗрди, рд▓ेрдЯрд░рд▓, рд╡ाрд▓्рд╡, рдЗрдоिрдЯрд░ рд▓рдЧрд╡ाрдПं (step-by-step рдЙрджाрд╣рд░рдг рджेрдЦें)।
  4. рдлрд░्рдЯिрдЧेрд╢рди рдпूрдиिрдЯ рд╕े рдЕрдкрдиाрдПं—рдЦाрдж рдХा рдШोрд▓ рдкाрдЗрдкों рдоें рд╕ीрдзा рджें।
  5. рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा approved/registered vendor рд╕े рдЗंрд╕्рдЯाрд▓ेрд╢рди рдХрд░ाрдпें, рдСрдирд▓ाрдЗрди training рд╡ीрдбिрдпो рд╡ рдХृрд╖िрдХेंрдж्рд░ рдн्рд░рдордг рдХा рд▓ाрдн рд▓ें।

рд▓ाрднрджाрдпрдХ рдлрд╕рд▓ें

  • рд╕рдм्рдЬिрдпाँ: рдЯрдоाрдЯрд░, рдоिрд░्рдЪ, рднिंрдбी, рд▓ौрдХी, рд╢िрдорд▓ा; рдлрд▓рджाрд░: рдЕंрдЧूрд░, рдкрдкीрддा, рдЕрдиाрд░, рдХेрд▓ा।
  • рдирдЧрджी рдлрд╕рд▓ें: рдЧрди्рдиा, рдордХ्рдХा, рдоूंрдЧрдлрд▓ी, рдЖрд▓ू।
  • рдЧ्рд░ीрдирд╣ाрдЙрд╕ рдФрд░ рдкॉрд▓ीрд╣ाрдЙрд╕ рдоें рднी рд╕ंрдкूрд░्рдг рдЙрдкрдпोрдЧ।

рдЦрд░्рдЪ рдХी рдк्рд▓ाрдиिंрдЧ – рдХिрд╕ाрди рдХे рд▓िрдП рдЬрд░ूрд░ी

  • рдб्рд░िрдк рд╕िрд╕्рдЯрдо рдПрдХ рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рдиिрд╡ेрд╢ (5–7 рд╕ाрд▓) рд╣ै।
  • рд╣ोрд▓рд╕ेрд▓/рд▓ोрдХрд▓ рд░рдЬिрд╕्рдЯрд░्рдб рд╡ेंрдбрд░ рд╕े рдСрд░्рдбрд░ рдХрд░ें—
  • Farmonaut рдкрд░ рд▓ेрдЯेрд╕्рдЯ рд▓ाрдЧрдд-рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рджेрдЦें ।
  • рдлрд╕рд▓ рд╡ Spacing рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕िрд╕्рдЯрдо рдбिрдЬाрдЗрди рдЬрд░ूрд░ рдХрд░рд╡ाрдПँ।
  • рд░рдЦ-рд░рдЦाрд╡ (pipe cleaning, filter replacement) рд╕ाрд▓ाрдиा рддिрдоाрд╣ी рдХрд░ें।
  • рдХुрдЫ рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиा рд╡ рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рдХंрдкрдиी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рд╣िрд╕ाрдм рд╕े рдХाрдлी рд╕рд╕्рддा рдб्рд░िрдк рд╕िрд╕्рдЯрдо рднी рд▓рдЧाрддी рд╣ैं рдЬैрд╕े 5000₹ рд╕े 1500₹ рдк्рд░рддि рдПрдХрдб़ рддрдХ।
  • рдЕрдЧрд░ рдЖрдк рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ рд╕िрд╕्рдЯрдо рд▓рдЧाрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдпा рдФрд░ рдЯрдкрдХ рд╕िंрдЪाрдИ рдХी рдЕрдзिрдХ рдЬाрдирдХाрд░ी рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рддो рдХृрдкрдпा рд╕ंрдкрд░्рдХ рдХрд░ें। 

FAQs (рд╕рдмрд╕े рдЬ्рдпाрджा рдкूрдЫे рдЧрдП рд╕рд╡ाрд▓)

  • рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ рдХी рд▓ाрдЧрдд рдХिрддрдиी? – рдПрдХ рдПрдХрдб़ рдоें ₹40,000–₹60,000 (see Farmonaut), рд╕рдм्рд╕िрдбी рдХे рдмाрдж рдЖрдзा।
  • рд╕рдм्рд╕िрдбी рдХा рддрдд्рдХाрд▓ рд╕ोрд░्рд╕?PMKSY рдСрдирд▓ाрдЗрди рдкोрд░्рдЯрд▓
  • рд╕рд╣ी рд╡ेंрдбрд░ рдХा рдЪрдпрди? – Block/agri рд╡िрднाрдЧ approved vendor рдХी рд╕ूрдЪी рджेрдЦें। (рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ूрдЪी)
  • рдХ्рдпा рдЫोрдЯे рдХिрд╕ाрди рднी рдПрдк्рд▓ाрдИ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं? – рд╣ाँ, рд╣рд░ рдХिрд╕ाрди eligible рд╣ै (success example)

рдЦेрддी рдЕрдм рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдЯेрдХ्рдиोрд▓ॉрдЬी рдХा рдоेрд▓ рд╣ै – рдб्рд░िрдк рдЕрдкрдиाрдПं, рд╣рд░ рдмूंрдж рдмрдЪाрдПं, 2025–26 рдоें record рдкैрджाрд╡ाрд░ рдкाрдПं!
рдХोрдИ рд╕рд╡ाрд▓ рдпा рдЕрдиुрднрд╡ – рдИрдоेрд▓ рдХрд░ें, рдкोрд╕्рдЯ рд╢ेрдпрд░ рдХрд░ें।

—рд╣рдоाрд░ा рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╣ै рд╣рд░ рднाрд░рддीрдп рдХिрд╕ाрди рдХो рдЦुрд╢рд╣ाрд▓ рдмрдиाрдиा।

Happy Farming!ЁЯЩПЁЯП╗

рдЗрд╕ рдм्рд▓ॉрдЧ рд╕े рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдкोрд╕्рдЯ

ЁЯЗоЁЯЗ│ “рднाрд░рдд рдоें рдЖрд▓ू рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рдХिрд╕्рдоें рдФрд░ рдмीрдЬ – рдмुрд╡ाрдИ, рдЙрдд्рдкाрджрди рдФрд░ pH рдЧाрдЗрдб”

"2025 рдоें рд╕рд░рд╕ों рдХी рдЦेрддी рд╕े рдЕрдзिрдХ рдкैрджाрд╡ाрд░: рдмुрд╡ाрдИ, рдЦाрдж, рд╕िंрдЪाрдИ рдФрд░ рд░ोрдЧ рдиिрдпंрдд्рд░рдг"

ЁЯеФ рдЖрд▓ू рдХी рдЖрдзुрдиिрдХ рдЦेрддी: рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢, рдЧुрдЬрд░ाрдд, рдкрд╢्рдЪिрдо рдмंрдЧाрд▓