рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ 2025–26:
рдХрдо рдкाрдиी, рдЕрдзिрдХ рд╣рд░िрдпाрд▓ी
рдкрд░िрдЪрдп — рдмрджрд▓рддी рдЦेрддी рдоें "рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ" рдХी рддाрдХрдд
рдЖрдЬ рдХा рдЦेрддीрдмाрдб़ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдЧाрдЗрдб—
рдЖрдЬ рдЦेрддी рд╕िрд░्рдл рдоिрдЯ्рдЯी, рдмीрдЬ рдФрд░ рдоेрд╣рдирдд рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं рд░рд╣ी—рдЕрдм рд╕्рдоाрд░्рдЯ рдЯेрдХ्рдиोрд▓ॉрдЬी, рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рд╕ंрд╕ाрдзрди рдмрдЪрдд рд╡ाрд▓ी рддрдХрдиीрдХ рдХा рджौрд░ рд╣ै।
рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ (Drip Irrigation) рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рд╣рдеिрдпाрд░ рд╣ै—рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдЦेрддी рдЕрдиुрднрд╡ рдХी рдбिрдЯेрд▓ рдЧाрдЗрдб।
рдпрд╣ рднी рдкрдв़ें – рд╢ीрддрдХाрд▓ीрди рд╕рдм्рдЬिрдпां (рдХрдо рд▓ाрдЧрдд, рдЕрдзिрдХ рдоुрдиाрдлा)
рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ рдХ्рдпा рд╣ै рдФрд░ рдХैрд╕े рдХाрдо рдХрд░рддी рд╣ै?
рдпрд╣ рд╡िрдзि рдкाрдЗрдк, рдЯ्рдпूрдм, рдПрдоिрдЯрд░ рдФрд░ рд╡ाрд▓्рд╡ рд╕े рд╣рд░ рдкौрдзे рдХी рдЬреЬ рдоें рдмूंрдж-рдмूंрдж рдкाрдиी рдкрд╣ुंрдЪाрддी рд╣ै। рд╣рд░ рдкौрдзा рдЕрдкрдиे рд╣िрд╕ाрдм рд╕े рдкौрд╖्рдЯिрдХ рдкाрдиी рд▓ेрддा рд╣ै—рди рдкाрдиी рдмрд░्рдмाрдж, рди рдШाрд╕-рдлूрд╕ рдмрдв़े। BAIF-India рдб्рд░िрдк рдЯेрдХ рд╕्рдЯोрд░ी
рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ рдХे рдоुрдЦ्рдп рдлाрдпрджे — рдХिрд╕ाрди рдХी рдирдЬрд░ рд╕े
- рдкाрдиी рдХी рдмрдЪрдд: рдкाрд░ंрдкрд░िрдХ рддрд░ीрдХों рдоें рдЬрд╣ां рдХрднी 100% рдкाрдиी рдмрд░्рдмाрдж рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै, рд╡рд╣ीं рдб्рд░िрдк рд╕े 40-60% рддрдХ рдкाрдиी рдмрдЪрддा рд╣ै (рдХिрд╕ाрди рд╕рднा рд░िрдкोрд░्рдЯ)।
- рдкैрджाрд╡ाрд░ рдоें 20-30% рддрдХ рдмрдв़ोрддрд░ी: рдкौрдзों рдХो рд▓рдЧाрддाрд░ рдЬрд░ूрд░рдд рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдирдоी рдФрд░ рдкोрд╖рдг—рдмेрд╣рддрд░ рдЧ्рд░ोрде।
- рд╡ीрдб рд╡ рдмीрдоाрд░ी рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг: рдкाрдиी рд╕िрд░्рдл рдЬреЬ рдоें, рдмाрдХी рдоिрдЯ्рдЯी рд╕ूрдЦी—рдЦрд░рдкрддрд╡ाрд░ рдХрдо।
- рд╕ीрдзी рдЦाрдж/рджрд╡ा: рдлрд░्рдЯिрдЧेрд╢рди рд╕े рдкौрдзे рдХो рд╕рд╣ी рдоाрдд्рд░ा рдоें рдкो╤И╨╕╨╜ рдоिрд▓рддा рд╣ै।
- рд╢्рд░рдо, рдмिрдЬрд▓ी, рд╕рдордп рдХी рдмрдЪрдд: рдСрдЯोрдоेрд╢рди рд╕े рд╕िंрдЪाрдИ, рдЦрд░्рдЪ рдХрдо।
рдХिрд╕ाрди рдХी рд░िрдпрд▓ рдХрд╣ाрдиी — рдмрджрд▓рддी рдХिрд╕्рдордд (рд╕ोрд░्рд╕ рд╕рд╣िрдд)
2025 рдоें рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рд╡िрджрд░्рдн рдХी ‘рдк्рд░рддिрднा’ рдиे рдпрд╣ाँ documented Case Study рдоें 3 рдПрдХрдб़ рдоें рдб्рд░िрдк рд▓рдЧाрдпा, рдмाрд░िрд╢ рдХे рд╕рд╣ाрд░े рд╕ीрдоिрдд рдЖрдорджрдиी рдеी—рдЕрдм рдиींрдмू, рдЧрди्рдиा, рдоूंрдЧрдлрд▓ी рдХा рдбрдмрд▓ рдЙрдд्рдкाрджрди! рдкрд░िрд╡ाрд░ рд╣рд░ рд╕ाрд▓ 1.5 рд▓ाрдЦ рд░ुрдкрдпे extra рдХрдоा рд░рд╣ा рд╣ै। рдкाрдиी рдХी рдЯंрдХी рдоें рд░ोрдЬ рдХंрдЯ्рд░ोрд▓ рд╕े рд╕िंрдЪाрдИ, рдЦेрдд рднी рд╕्рд╡рд╕्рде।
рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдорджрдж
рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ рдЕрдм PMKSY (рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдХृрд╖ि рд╕िंрдЪाрдИ рдпोрдЬрдиा – рдкेрд░ рдб्рд░ॉрдк рдоोрд░ рдХ्рд░ॉрдк) рдХे рддрд╣рдд рд╕рдм्рд╕िрдбी рдкрд░ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ै:
- рдЫोрдЯे/рд╕ीрдоाрди्рдд рдХिрд╕ाрди – 55%
- рдЕрди्рдп рдХिрд╕ाрди – 45% рддрдХ рдпूрдиिрдЯ рд▓ाрдЧрдд рдкрд░ рд░ाрд╣рдд
- рдФрд╕рдд рд▓ाрдЧрдд/рдПрдХрдб़ – ₹40,000–₹60,000, рдордЧрд░ 50% рддрдХ рд╕рдм्рд╕िрдбी।
- рдЖрд╡ेрджрди рдФрд░ рдЧाрдЗрдбрд▓ाрдЗंрд╕ рджेрдЦें
рдб्рд░िрдк рд╕िрд╕्рдЯрдо рдЗंрд╕्рдЯाрд▓ेрд╢рди: Farmer-First рдЧाрдЗрдб
- рдЦेрдд рдХा рдирдХ्рд╢ा рдмрдиाрдЗрдпे, crop-wise layout рдк्рд▓ाрди рдХрд░ें।
- рдлिрд▓्рдЯрд░ рд╡ाрд▓ा рд╢ुрдж्рдз рдкाрдиी рд╕्рд░ोрдд рдЪुрдиें।
- рдкाрдЗрдкрд▓ाрдЗрди, рд▓ेрдЯрд░рд▓, рд╡ाрд▓्рд╡, рдЗрдоिрдЯрд░ рд▓рдЧрд╡ाрдПं (step-by-step рдЙрджाрд╣рд░рдг рджेрдЦें)।
- рдлрд░्рдЯिрдЧेрд╢рди рдпूрдиिрдЯ рд╕े рдЕрдкрдиाрдПं—рдЦाрдж рдХा рдШोрд▓ рдкाрдЗрдкों рдоें рд╕ीрдзा рджें।
- рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा approved/registered vendor рд╕े рдЗंрд╕्рдЯाрд▓ेрд╢рди рдХрд░ाрдпें, рдСрдирд▓ाрдЗрди training рд╡ीрдбिрдпो рд╡ рдХृрд╖िрдХेंрдж्рд░ рдн्рд░рдордг рдХा рд▓ाрдн рд▓ें।
рд▓ाрднрджाрдпрдХ рдлрд╕рд▓ें
- рд╕рдм्рдЬिрдпाँ: рдЯрдоाрдЯрд░, рдоिрд░्рдЪ, рднिंрдбी, рд▓ौрдХी, рд╢िрдорд▓ा; рдлрд▓рджाрд░: рдЕंрдЧूрд░, рдкрдкीрддा, рдЕрдиाрд░, рдХेрд▓ा।
- рдирдЧрджी рдлрд╕рд▓ें: рдЧрди्рдиा, рдордХ्рдХा, рдоूंрдЧрдлрд▓ी, рдЖрд▓ू।
- рдЧ्рд░ीрдирд╣ाрдЙрд╕ рдФрд░ рдкॉрд▓ीрд╣ाрдЙрд╕ рдоें рднी рд╕ंрдкूрд░्рдг рдЙрдкрдпोрдЧ।
рдЦрд░्рдЪ рдХी рдк्рд▓ाрдиिंрдЧ – рдХिрд╕ाрди рдХे рд▓िрдП рдЬрд░ूрд░ी
- рдб्рд░िрдк рд╕िрд╕्рдЯрдо рдПрдХ рд▓ॉрди्рдЧ рдЯрд░्рдо рдиिрд╡ेрд╢ (5–7 рд╕ाрд▓) рд╣ै।
- рд╣ोрд▓рд╕ेрд▓/рд▓ोрдХрд▓ рд░рдЬिрд╕्рдЯрд░्рдб рд╡ेंрдбрд░ рд╕े рдСрд░्рдбрд░ рдХрд░ें—
- Farmonaut рдкрд░ рд▓ेрдЯेрд╕्рдЯ рд▓ाрдЧрдд-рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рджेрдЦें ।
- рдлрд╕рд▓ рд╡ Spacing рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕िрд╕्рдЯрдо рдбिрдЬाрдЗрди рдЬрд░ूрд░ рдХрд░рд╡ाрдПँ।
- рд░рдЦ-рд░рдЦाрд╡ (pipe cleaning, filter replacement) рд╕ाрд▓ाрдиा рддिрдоाрд╣ी рдХрд░ें।
- рдХुрдЫ рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиा рд╡ рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рдХंрдкрдиी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рд╣िрд╕ाрдм рд╕े рдХाрдлी рд╕рд╕्рддा рдб्рд░िрдк рд╕िрд╕्рдЯрдо рднी рд▓рдЧाрддी рд╣ैं рдЬैрд╕े 5000₹ рд╕े 1500₹ рдк्рд░рддि рдПрдХрдб़ рддрдХ।
- рдЕрдЧрд░ рдЖрдк рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ рд╕िрд╕्рдЯрдо рд▓рдЧाрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдпा рдФрд░ рдЯрдкрдХ рд╕िंрдЪाрдИ рдХी рдЕрдзिрдХ рдЬाрдирдХाрд░ी рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рддो рдХृрдкрдпा рд╕ंрдкрд░्рдХ рдХрд░ें।
FAQs (рд╕рдмрд╕े рдЬ्рдпाрджा рдкूрдЫे рдЧрдП рд╕рд╡ाрд▓)
- рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ рдХी рд▓ाрдЧрдд рдХिрддрдиी? – рдПрдХ рдПрдХрдб़ рдоें ₹40,000–₹60,000 (see Farmonaut), рд╕рдм्рд╕िрдбी рдХे рдмाрдж рдЖрдзा।
- рд╕рдм्рд╕िрдбी рдХा рддрдд्рдХाрд▓ рд╕ोрд░्рд╕? – PMKSY рдСрдирд▓ाрдЗрди рдкोрд░्рдЯрд▓
- рд╕рд╣ी рд╡ेंрдбрд░ рдХा рдЪрдпрди? – Block/agri рд╡िрднाрдЧ approved vendor рдХी рд╕ूрдЪी рджेрдЦें। (рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ूрдЪी)
- рдХ्рдпा рдЫोрдЯे рдХिрд╕ाрди рднी рдПрдк्рд▓ाрдИ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं? – рд╣ाँ, рд╣рд░ рдХिрд╕ाрди eligible рд╣ै (success example)
рдЦेрддी рдЕрдм рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдЯेрдХ्рдиोрд▓ॉрдЬी рдХा рдоेрд▓ рд╣ै – рдб्рд░िрдк рдЕрдкрдиाрдПं, рд╣рд░ рдмूंрдж рдмрдЪाрдПं, 2025–26 рдоें record рдкैрджाрд╡ाрд░ рдкाрдПं!
рдХोрдИ рд╕рд╡ाрд▓ рдпा рдЕрдиुрднрд╡ – рдИрдоेрд▓ рдХрд░ें, рдкोрд╕्рдЯ рд╢ेрдпрд░ рдХрд░ें।
—рд╣рдоाрд░ा рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╣ै рд╣рд░ рднाрд░рддीрдп рдХिрд╕ाрди рдХो рдЦुрд╢рд╣ाрд▓ рдмрдиाрдиा।
Happy Farming!ЁЯЩПЁЯП╗