ЁЯМ╛ рдзाрди рдХी рдкрд░ाрд▓ी рд╕рдоाрдзाрди

рдЪрд┐рддреНрд░
  рдзाрди рдХी рдкрд░ाрд▓ी рдк्рд░рдмंрдзрди: рд╕рдоाрдзाрди, рд╕рд░рдХाрд░ी рдорджрдж рд╡ рдХिрд╕ाрди рдЧाрдЗрдб | рдЦेрддी-рдмाрдб़ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдзाрди рдХी рдкрд░ाрд▓ी рд╕рдоाрдзाрди –  рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиा, рдХिрд╕ाрдиों рдХा рдЕрдиुрднрд╡,  рд╕рдм्рд╕िрдбी рдФрд░ 2025 рдХी рдкूрд░ी рдЧाрдЗрдб |  рдЦेрддी-рдмाрдб़ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдкрд░ाрд▓ी рдЬрд▓ाрдиे рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рдФрд░ рдЪुрдиौрддिрдпां рдз्рдпाрди рджें – рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕्рдХीрдо: рдкрд░ाрд▓ी рдк्рд░рдмंрдзрди рдХे рд▓िрдП рдорджрдж рдкрд░ाрд▓ी рдк्рд░рдмंрдзрди рдХी рдЬрд░ूрд░ी рдорд╢ीрдиें рдФрд░ рдЙрдирдХी рд╕рдм्рд╕िрдбी рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиा рдоें рдЖрд╡ेрджрди рдХैрд╕े рдХрд░ें? рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рд╕рд░्рд╡िрд╕ेрдЬ рдФрд░ рддрдХрдиीрдХ рдХा рд░ोрд▓ рдХृрд╖рдХ рдХрд╣ाрдиी: рдоेрд░े рдЧांрд╡ рдоें рдкрд░ाрд▓ी рд╕рдоाрдзाрди рдФрд░ рдХрдоाрдИ рдХैрд╕े рдмрдв़ी FAQ: рдХिрд╕ाрдиों рдХे рдЖрдо рд╕рд╡ाрд▓ рдФрд░ рдЬрд╡ाрдм рдкोрд╕्рдЯ рдЯैрдЧ्рд╕ – SEO рдХे рд▓िрдП рдмेрд╣рддрд░ рдХीрд╡рд░्рдб рдкрд░ाрд▓ी рдЬрд▓ाрдиे рдХी рд╕рдорд╕्рдпा – рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпों рдмрдб़ी рдЪुрдиौрддी? рд╣рд░ рд╕ाрд▓ рдзाрди рдХी рдХрдЯाрдИ рдХे рдмाрдж рдЦेрдд рдоें рдмрдЪी рдкрд░ाрд▓ी (stubble) рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рд╕िрд░рджрд░्рдж рдмрди рдЬाрддी рд╣ै। рдЬрд▓ाрдиे рдкрд░ рдиा рд╕िрд░्рдл рд╡ाрдпु рдк्рд░рджूрд╖рдг, рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдФрд░ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХो рдиुрдХрд╕ाрди рд╣ोрддा рд╣ै рдмрд▓्рдХि рдЕрдм рд╕рдЦ्рдд рдЬुрд░्рдоाрдиा, рд╕рдм्рд╕िрдбी рдХрдЯ, рдФрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдХाрд░्рд░рд╡ाрд╣ी рдХा рднी рдбрд░ рд╣ै। рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕्рд░ोрдд (PIB): рдлрд╕рд▓ рдЕрд╡рд╢ेрд╖ рдк्рд░рдмंрдзрди рдпोрдЬрдиा рдЬाрдирдХाрд░ी рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдкрд░ाрд▓ी рд╕рдоाрдзाрди рдпोрдЬрдиाрдПं 2025 – рдХिрд╕ाрди рдХैрд╕े рдЙрдаाрдПं рдЕрдзिрдХ рд▓ाрдн? рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ ...

ЁЯТкЁЯП╗ рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рд╕ेрд╣рдд рдФрд░ рд╕рд╕्рдЯेрдиेрдмрд▓ рдЦेрддी : рдЖрдзुрдиिрдХ рддрд░ीрдХे

рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рд╕ेрд╣рдд рдХे рд▓िрдП рд╕рд╕्рдЯेрдиेрдмрд▓ рдЦेрддी рдХे рдЖрдзुрдиिрдХ рддрд░ीрдХे



рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХिрд╕ाрди рдХी рдЦुрд╢рд╣ाрд▓ी рдФрд░ рдлрд╕рд▓ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХा рд╕рдмрд╕े рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЖрдзाрд░ рд╣ै। рднाрд░рдд рдоें рдлрд╕рд▓ рдЙрдд्рдкाрджрди рдмрдв़ाрдиे рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рд╕ेрд╣рдд рдХो рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै। рдЦेрддी-рдмाрдб़ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдкрд░ рдРрд╕े рдЖрдзुрдиिрдХ рдФрд░ рдЯिрдХाрдК рддрд░ीрдХे рдмрддाрдП рдЧрдП рд╣ैं, рдЬिрдирд╕े рдХिрд╕ाрди рдЕрдкрдиी рднूрдоि рдХो рдЙрдкрдЬाрдК, рд╕्рд╡рд╕्рде рдФрд░ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг-рдЕрдиुрдХूрд▓ рдмрдиाрдП рд░рдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЬाрдиिрдП рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдпोрдЬрдиाрдПं, рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ्рд╕, рдЯ्рд░ेрдиिंрдЧ рдХेंрдж्рд░, рдФрд░ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╕ुрдЭाрд╡—рд╕рдм рдХुрдЫ рдПрдХ рдЬрдЧрд╣!

рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╕िंрдЪाрдИ 

1. рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рд╕ेрд╣рдд рдХ्рдпा рд╣ै?



рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рд╕ेрд╣рдд рдПрдХ рдРрд╕ा рд╕ंрдХेрдд рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЙрд╕рдХी рдЬीрд╡ाрдгु рдХ्рд░िрдпा, рдкोрд╖рдХ рддрдд्рдд्рд╡, рдЬрд▓ рдзाрд░рдг рдХ्рд╖рдорддा, рдФрд░ рд╕ंрд░рдЪрдиा рд╕ंрддुрд▓िрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕्рд╡рд╕्рде рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рдорддрд▓рдм рдХेрд╡рд▓ рдЕрдЪ्рдЫी рдкैрджाрд╡ाрд░ рд╣ी рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд▓ाрдн рднी рд╣ै। рдЗрд╕рдХी рдЬांрдЪ рдХे рд▓िрдП рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдХрдИ рдХेंрдж्рд░ рдФрд░ рдпोрдЬрдиाрдПं рд╢ुрд░ू рдХी рд╣ैं।

2. рд╕рд╕्рдЯेрдиेрдмрд▓ рдЦेрддी рдХे рдоुрдЦ्рдп рдЙрдкाрдп

  • рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдЬांрдЪ рдФрд░ рд░िрдкोрд░्рдЯ рдмрдиाрдПं (Soil Testing)।
  • рдСрд░्рдЧेрдиिрдХ рдЦाрдж, рд╡рд░्рдоी рдХंрдкोрд╕्рдЯ, рд╣рд░ी рдЦाрдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ें।
  • рдлрд╕рд▓ рдЪрдХ्рд░/рд░ोрдЯेрд╢рди рдЕрдкрдиाрдПँ (Crop Rotation)।
  • рдорд▓्рдЪिंрдЧ рд╡ рдвंрдХрдХрд░ рдЦेрддी рдХрд░ें—рдоिрдЯ्рдЯी рдоें рдирдоी рдмрдиी рд░рд╣рддी рд╣ै।
  • рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╕िंрдЪाрдИ рдФрд░ рдб्рд░िрдк рд╕िрд╕्рдЯрдо рд▓рдЧाрдПँ—рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рдХрдЯाрд╡ рдХрдо рдХрд░ें।
  • рдоाрдЗрдХ्рд░ोрдмिрдпрд▓ рдПрдХ्рдЯिрд╡िрдЯी рдмрдв़ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЬैрд╡ рдЙрд░्рд╡рд░рдХ (Biofertilizers) рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ें।
  • рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рдвांрдЪा рдордЬрдмूрдд рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рджेрд╕ी рдЧ्рд░ाрд╕/рдХрд╡рд░ рдХ्рд░ॉрдк्рд╕ рд▓рдЧाрдПँ।

3. рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдФрд░ рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╕ुрдЭाрд╡



  • рд╣рд░ 2-3 рд╕ाрд▓ рдоें рдоिрдЯ्рдЯी рдЬांрдЪ рдЬрд░ूрд░ рдХрд░ाрдПँ। рдЗрд╕рдХा рд▓ाрдн рдЙрдаाрдиे рдХे рд▓िрдП рдоृрджा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдб рдпोрдЬрдиा рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ें।
  • рдоिрдЯ्рдЯी рдХी PH, рдЬैрд╡िрдХ рдХाрд░्рдмрди, рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрдЬрди, рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕, рдкोрдЯाрд╢—рдЗрдирдХा рд╕ंрддुрд▓рди рд░рдЦें।
  • рдоृрджा рд╕ुрдзाрд░ рдХे рд▓िрдП рдиैрдиो рдпूрд░िрдпा, рдЬैрд╡िрдХ рдЦाрдж рдПрд╡ं рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХे рдоिрд╢्рд░рдг рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ें।

4. рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиाрдПँ рдФрд░ рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ्рд╕

  • рдоृрджा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдб рдпोрдЬрдиा – soilhealth.dac.gov.in
  • рдИ-рдХृрд╖ि farmer.gov.in
  • ICAR – icar.org.in
  • рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХृрд╖ि рд╡िрднाрдЧ – upagripacs.gov.in
  • рдХिрд╕ाрди рдХॉрд▓ рд╕ेंрдЯрд░ – 1800-180-1551
  • рдЖрдИрд╕ीрдПрдЖрд░ рдХे рдХृрд╖ि рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХेंрдж्рд░: kvk.icar.gov.in

5. рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ैрдХ्рдЯिрдХрд▓ рдЯिрдк्рд╕

  1. рдоिрдЯ्рдЯी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣ी рдЦाрдж/рдЙрд░्рд╡рд░рдХ рдХा рдЪрдпрди рдХрд░ें।
  2. рдмрд░рд╕ाрдд/рд╕рд░्рджी рдХे рдоौрд╕рдо рдоें рдЧ्рд░ीрди рдоैрди्рдпोрд░िंрдЧ рдХрд░ें।
  3. рдХрддाрд░ों рдоें рдлрд╕рд▓ рд▓рдЧाрдПँ рдФрд░ рдЦाрд▓ी рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рдорд▓्рдЪिंрдЧ рдХрд░ें।
  4. рдлрд╕рд▓ рдЪрдХ्рд░ рд╕े рдоिрдЯ्рдЯी рдердХाрди рдХрдо рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдХीрдЯ рдХрдо рд╣ोрддे рд╣ैं।
  5. рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╕िंрдЪाрдИ рдФрд░ рдЬрд▓ рдмрдЪрдд рддрдХрдиीрдХें рдЬрд░ूрд░ рдЕрдкрдиाрдПँ।
  6. рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рд╕े рдХृрд╖ि рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХेंрдж्рд░ рд╕ंрдкрд░्рдХ рдХрд░ें—рдЯ्рд░ेрдиिंрдЧ рдПрд╡ं рдирдИ рдЬाрдирдХाрд░ी рд▓ें।

6. рд╕рд╕्рдЯेрдиेрдмрд▓ рдЦेрддी рд╕े рдХ्рдпा рд▓ाрдн?

  • рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдЬрд▓рдзाрд░рдг рдХ्рд╖рдорддा, рдЬैрд╡िрдХ рдкрджाрд░्рде, рдФрд░ рдкोрд╖рдХ рддрдд्рдд्рд╡ों рдоें рд╡ृрдж्рдзि।
  • рдлрд╕рд▓ों рдХी рдкैрджाрд╡ाрд░ рдФрд░ рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдоें рдЗрдЬाрдлा।
  • рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рдХрдЯाрд╡, рдердХाрди рдПрд╡ं рдХीрдЯ рдХा рд╕्рддрд░ рдШрдЯрддा рд╣ै।
  • рд▓ंрдмे рд╕рдордп рддрдХ рдЦेрдд рдЙрдкрдЬाрдК рдФрд░ рдЯिрдХाрдК рд░рд╣рддा рд╣ै।
  • рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдФрд░ рдХिрд╕ाрди рджोрдиों рдХो рд▓ाрдн।

7. FAQs – рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд╕рд╡ाрд▓

Q. рдоिрдЯ्рдЯी рдЬांрдЪ рдХрд╣ां рдХрд░ाрдПं?
рд╕्рдеाрдиीрдп рдХृрд╖ि рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХेंрдж्рд░ рдпा рд╕рд░рдХाрд░ी рдоृрджा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд▓ैрдм рдоें—рдкूрд░ा рд╡िрд╡рд░рдг soilhealth.dac.gov.in рдкрд░ рдоिрд▓рддा рд╣ै।
Q. рдХिрд╕ рдлрд╕рд▓ рдХे рд▓िрдП рдХौрди-рд╕ी рдЦाрдж рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рд╣ै?
рдоिрдЯ्рдЯी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ ICAR рдпा KVK рдПрдХ्рд╕рдкрд░्рдЯ рд╕े рд╕рд▓ाрд╣ рд▓ें।
Q. рдХ्рдпा рд╕рд╕्рдЯेрдиेрдмрд▓ рдЦेрддी рдоें рдЦрд░्рдЪ рдЬ्рдпाрджा рд╣ै?
рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдоें рдеोрдб़ा рдЦрд░्рдЪ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рд▓рдо्рдмे рд╕рдордп рдоें рдЙрдд्рдкाрджрди, рдЖрдп рдФрд░ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╕рд╕्рддा рдкрдб़рддा рд╣ै।

8. рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖

рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рд╕ेрд╣рдд рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рд▓ाрдн рдХी рдЧाрд░ंрдЯी рд╣ै।  рдЦेрддी-рдмाрдб़ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╣рдо рдЖрдкрдХो рдмрддाрдПंрдЧे рдХि рдХैрд╕े рд╕рд╕्рдЯेрдиेрдмрд▓ рдЦेрддी рд╕े, рдХिрд╕ाрди рди рд╕िрд░्рдл рдЕрдкрдиे рдЦेрдд рдХो рдиिрд░ंрддрд░ рдЙрдкрдЬाрдК рдмрдиाрдП рд░рдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं, рдмрд▓्рдХि рдкाрдиी, рдЦाрдж рдФрд░ рд╕рдордп рдХी рдмрдЪрдд рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕ंрд╕ाрдзрдиों, рд╕рд░рдХाрд░ी рдпोрдЬрдиाрдУं рдФрд░ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЙрдкाрдпों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ рдЕрдкрдиी рдЙрдд्рдкाрджрдХрддा рдФрд░ рдЯिрдХाрдКрдкрди рдоें рд╡ृрдж्рдзि рдХрд░ें। рдЖрдЬ рд╣ी рдоिрдЯ्рдЯी рдЬांрдЪ, рдСрд░्рдЧेрдиिрдХ рдПрд╡ं рд╕рд╕्рдЯेрдиेрдмрд▓ рддрдХрдиीрдХ рд▓ाрдЧू рдХрд░ें; рдмिрд╣ाрд░, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╡ рдЕрди्рдп рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд╣рдЬाрд░ों рдХिрд╕ाрди рд╕рдлрд▓рддा рдкा рд░рд╣े рд╣ैं।

рдФрд░ рдЬाрдирдХाрд░ी рдХे рд▓िрдП рдКрдкрд░ рджी рдЧрдИ рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ्рд╕ рд╡ рдХिрд╕ाрди рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХेंрдж्рд░ рдоें рдЬрд░ूрд░ рд╕ंрдкрд░्рдХ рдХрд░ें।

рдЗрд╕ рдм्рд▓ॉрдЧ рд╕े рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдкोрд╕्рдЯ

ЁЯЗоЁЯЗ│ “рднाрд░рдд рдоें рдЖрд▓ू рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рдХिрд╕्рдоें рдФрд░ рдмीрдЬ – рдмुрд╡ाрдИ, рдЙрдд्рдкाрджрди рдФрд░ pH рдЧाрдЗрдб”

"2025 рдоें рд╕рд░рд╕ों рдХी рдЦेрддी рд╕े рдЕрдзिрдХ рдкैрджाрд╡ाрд░: рдмुрд╡ाрдИ, рдЦाрдж, рд╕िंрдЪाрдИ рдФрд░ рд░ोрдЧ рдиिрдпंрдд्рд░рдг"

ЁЯеФ рдЖрд▓ू рдХी рдЖрдзुрдиिрдХ рдЦेрддी: рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢, рдЧुрдЬрд░ाрдд, рдкрд╢्рдЪिрдо рдмंрдЧाрд▓